Voor kunstacademiestudenten ontwikkel ik een onderwijsmodule over kleur. Ik betrek daarbij de verschillende invalshoeken die ik de afgelopen zes jaar onderzocht heb. Vooral wil ik samen met studenten onderzoeken hoe we kleuren uit het hokjesdenken kunnen trekken.
Een dialoog over de jurk van Uma Thurman, ingewikkelde dingen en pimpelpaars
‘Dus’, zeg ik, ‘Uma Thurman heeft de dresscode eigenlijk twee keer niet begrepen.’
‘Alleen die roze toch?’ Vraagt Babette.
‘Nee, ook die blauwe is fout.’
Babette en ik zitten in de tuin en drinken thee. Ik heb haar net twee foto’s van Uma Thurman in een galajurk laten zien. Op de ene foto draagt ze een fuchsia roze jurk en op de andere een lichtblauwe.
‘Welke kleur had Uma daar dan moeten dragen?’ Vraagt ze.
‘Siniy’, antwoord ik.
‘Ja, en dat betekent?’
‘Siniy is het Russische woord voor blauw.’
‘Die jurk is toch blauw?’
‘Ja voor jou. Maar voor Russen dus niet’, leg ik uit. ‘Russen hebben een apart woord voor de kleur die ze aanheeft. Goluboy.’
‘Ik zie blauw,’ zegt Babette.
‘Hemelsblauw. Die jurk is voor Russen Sky Blue. Dus Goluboy en niet Siniy.’
Babette kijkt me met een grote grijns aan: ‘Weet je niet hoe je het uit moet spreken?’
‘Niet echt’, antwoord ik.
‘Die jurk is toch blauw?’
‘Ja voor jou, maar voor Russen dus niet.’
Ze typt ‘Goluboy’ op haar telefoon en een vrouwenstem zegt: Nkul boi. De g is zoals de nk-klank in koninkrijk. We zeggen het allebei na en dan spelen we de vrouwenstem weer af.
‘En die andere?’ Vraagt ze.
‘Siniy,’ zeg ik, ‘met eerst een i en dan i en y.’
Sieniej zegt dezelfde stem even later. ‘Ssssieniejjj’ slissen we.
Babette drukt haar telefoonscherm uit.
‘Ik vind het wel ingewikkeld zo’, ze pakt haar thee van de picknicktafel. ‘Kun je het niet gewoon bij rood en roze houden? Zonder dat Russisch? En zonder Uma?’
‘Dat ik alleen zeg dat we geel met wit geel blijven noemen en blauw met wit blauw en dus alleen rood niet?’
‘Ja! Dan begrijp ik toch meteen dat roze raar is? Rood gemengd met wit is dus anders. Nou, dat vind ik best interessant. Dat Russen dat ook met blauw doen, alla.’
‘Rood gemengd met wit is dus anders. Dat vind ik best interessant.’
Ik knik. ‘Ik vond het zelf alleen zo’n vondst. Overal staat alleen maar dat in het Russisch iets raars is met blauw maar nergens dat wij ook raar doen met roze en rood.’
‘Wil je een sticker voor originaliteit?’
We lachen en kijken tegelijk naar een konijn dat tussen de dorre bladeren hipt. Hij begint intensief aan een krokus te knagen.
‘Zoek eens pimpelpaars?’ Zeg ik.
Babette pakt haar telefoon, typt pimpelpaars en drukt op het microfoontje.
Poerpoernie zegt de vrouwenstem.
‘Poerpoernie’ galmen we.
Het konijn is van schrik naar de andere kant van de sloot gesprongen en rent snel van ons vandaan. We zien nog lang het witte staartje in het grijsgroene weiland oplichten.
Kleurnamen: roze en niet lichtrood
Als we geel mengen met wit, blijft het geel. Als we blauw mengen met wit, blijft het blauw. Mengen we rood met wit, dan noemen we de kleur die tevoorschijn komt niet langer rood maar roze. We zijn dit gewend, zo wordt het ons geleerd, maar waarom noemen we roze niet lichtrood? Waarom kennen we wel lichtblauw en lichtgroen maar geen lichtrood?
Werner’s Nomenclature of Colours
In 1814 werd Werner’s Nomenclature of Colours gepubliceerd. Het is de eerste uitgave waarin kleuren geclassificeerd worden. Verschillende tinten van kleurtonen worden onderscheiden, ze hebben allemaal een naam gekregen, het mineraal van pigment wordt benoemd én een plant, bloem of dier met deze kleur wordt aangegeven. In deze classificatie wordt roze nog niet als aparte kleur behandeld maar staan de roze tinten nog bij de rode vermeld. Paars, oranje, blauw, groen, geel, bruin, zwart, grijs en wit worden dan al wel als aparte tinten beschouwd. Roze is dus een ‘jonge’ kleur.
Werner’s Nomenclature of Colours, Adapted to Zoology, Botany, Chemistry, Minerology, Anatomy, and the Arts,
Patrick Syme, 1821, William Blackwood, Edinburgh.
Helpt tinten onderscheiden onze waarneming of juist niet?
Nu gaat het mij hier niet om de geschiedenis van de kleur roze of van de geschiedenis van hemelsblauw in het Russisch. Ik richt me in dit onderzoek op de mogelijke invloed die dit onderscheid in taal, op onze waarneming heeft. Als we kleuren catgoriseren, zit dat onze waarneming van die kleuren dan in de weg? Als we in eerste instantie een kleur direct classiferen als roze, rood, hemelsblauw of geel, zijn we dan nog net zo goed in staat om echt naar de kleur te kijken als mensen die een taal spreken waarin dat onderscheid niet wordt gemaakt? Of zijn we juist beter in staat om de kleur nauwkeurig te zien?
In een onderwijsmodule die ik nu aan het ontwikkelen ben voor kunstacademiestudenten, probeer ik deze vragen om te zetten naar kleurexperimenten. Zodat studenten zelf tot een mogelijk onderzoek en wellicht visueel antwoord kunnen komen door de verschillende uitgangspunten in het benoemen van tinten onder de loep te nemen.